UDDEL – Hierbij een vervolg naar aanleiding van het artikel ‘Heeft het Uddelermeer nog toekomst’.
In 1999 stond er een artikel in de Volkskrant met als kop:
‘De slag om het Uddelermeer is even uitgesteld’.
Toen was er al sprake van dat het Uddelermeer toe was aan een grote schoonmaakbeurt. Nooit wat van gekomen en de vraag kan gesteld worden of het er ooit van zal komen.
Hieronder het artikel uit de Volkskrant van 6 maart 1999.
Frederik van Eeden beschreef het idyllische watertje bij Uddel, maar een eeuw later is het Uddelermeer hard toe aan een schoonmaakbeurt….
Jeroen Trommelen 6 maart 1999, 00:00
HET WATER is nog geen driehonderd meter lang en minder dan tweehonderd breed. Het wordt omzoomd door een brede rietkraag, akkerland en bos. Wie er op weg van Uddel naar Garderen toevalig langs komt, kijkt er nauwelijks van op en toch heeft vrijwel iedereen er wel eens van gehoord. Het Uddelermeer op de Veluwe heeft een grotere naam dan zijn omvang doet vermoeden.Toeristen kennen het hoogstgelegen meer van Nederland als het enige natuurlijke zwemwater in de wijde omgeving.
Archeologen zijn er al jaren in geïnteresseerd vanwege de omvangrijke ‘huneschans’ aan de oostelijke oever en vanwege het meer zelf, dat een interessante pingo-ruïne is uit de laatste ijstijd. En in de Veluwse sagen speelt het Uddelermeer, met zijn schijnbaar onpeilbare diepte, precies die mysterieuze rol die diepe meren in volksverhalen schijnen te moeten vervullen.
Maar inmiddels is het Uddelermeer ook onderwerp van een beschaafde wetenschappelijke ruzie. Die stak eind vorig jaar de kop op vanwege het plan van Waterschap de Veluwe om het meer grondig schoon te maken. Vijftig jaar bemesting door omliggende boerderijen had het water ernstig vervuild met fosfaat en stiksof, waardoor er ’s zomers veel algen groeien en er nauweliks meer te zwemmen valt.De schoonmaakoperatie, die tweeënhalf miljoen gulden gaat kosten, zou aanvankelijk deze maand beginnen, maar is op het laatste moment afgelast vanwege protesten van palynologen – onderzoekers van stuifmeelkorrels in historische grondlagen – en ook de stadsarcheoloog van de gemeente Apeldoorn.Volgens de wetenschappers zou de schoonmaak van het Uddelermeer een vrijwel uniek, onverstoord historisch archief vernietigen van stuifmeelpollen die in het slib van het meer zijn vastgelegd. Daarmee gaat de mogelijkheid verloren om precies na te gaan hoe de vegetatie op de Veluwe zich van jaar tot jaar heeft ontwikkeld. ‘Het is een voor Nederland relatief grote vindplaats en een van de weinige die onverstoord zijn gebleven’, zegt palynoloog Sjoerd Bohncke, wetenschappelijk medewerker van de faculteit Aardwetenschappen van de Vrije Universiteit Amsterdam.
Vergelijkbare meren in Nederland zijn, omdat ze kleiner waren of minder diep, al geruime tijd geleden dichtgeslibd en verdroogd, waardoor de samenstelling van de bodem is veranderd. Soms is er zelfs veen in gewonnen, waardoor ze voor wetenschappelijk onderzoek helemaal onbruikbaar zijn geworden. In het Uddelermeer is die schat vrijwel compleet bewaard gebleven. Bohncke: ‘Als ze het slib eruit halen, hebben we er helenaal niets mee aan.’In doorsnede ziet het meer eruit als een kom waarvan het diepste punt zich zo’n zeventien meter onder de waterspiegel bevindt. Dat is de pingo-ruïne: een overblijfsel van een ondergrondse ijsberg die in de laatste ijstijd aangroeide en de bodem naar boven en opzij wegdrukte. Toen het ijs smolt, bleef een gat over, dat met regen- en smeltwater werd gevuld.Door het instuiven van zand en plantenresten heeft zich sinds het ontstaan van het meer op de bodem een steeds dikkere laag slib gevormd. Die laag is nu bijna vijftien meter diep. Het onderste materiaal is twaalfduizend jaar oud en de bovenste, gelei-achtige modderlaag is van deze eeuw.Volgens beleidsmedewerker Henk Rem van het Veluwse waterschap zou de huidige sliblaag tot acht meter moeten worden afgegraven om alle verontreiniging weg te krijgen. Tot aan die diepte wordt namelijk aan ijzer gebonden fosfaat teruggevonden. Misschien is afgraven tot aan zes meter nog net genoeg, maar minder heeft volgens hem zeker geen zin meer. ‘Dan zou nog steeds fosfaat terugspoelen in het water, terwijl we juist willen voorkomen dat ditweer voedselrijk wordt.’Door de bemesting van de laatste decenia is er namelijk niets meer over van het ‘natuurlijke’, schrale, zure en voedselarme Uddelermeer dat Frederik van Eeden rond de eeuwwisseling nog heeft beschreven, zegt Rem. De toen iele rietkraag is stevig aangegroeid. En de snoek – die helder water nodig heeft – is vrijwel verdwenen ten gunste van de brasem.Van die laatste vis moeten er nu zo’n twaalfduizend rondzwemmen, en het waterschap ziet die liefst allemaal afgevoerd naar de vismeelfabriek. Brasem eet de algeneters (zoöplankton) op, zodat het meer steeds troebeler wordt – waardoor er meer brasem komt, enzovoort. Rem denkt ook dat de vis de bovenste sliblagen flink omwoelt. Als dat klopt, heeft het materiaal vrijwel geen wetenschappelijke waarde meer.Maar palynoloog Bohncke gelooft niets van die theorie. Volgens hem komt geen vis dieper het slib in dan twee meter, en is alles daaronder een onaangeroerd geschiedenisboek. Met de modernste methoden wordt het misschien mogelijk om in het pakket slib ‘jaarringen’ vast te stellen, waardoor uiteindelijk het weer op de Veluwe kan worden gereconstrueerd, wat een bijdrage kan leveren aan klimaatonderzoek.’In de eerste zes meter slib zit de hele periode opgeslagen van deze eeuw tot aan 800 voor Christus’, zegt hij. ‘Dat is dus inclusief de Romeinse ijzertijd, de Middeleeuwen en de kleine ijstijd daarna.’
Een nieuw, onafhankelijk onderzoek moet nu uitwijzen of de Uddeler sliblaag inderdaad die unieke archeologische waarde heeft. Mocht dat zo zijn, dan gaat het waterschap zich volgens Rem bezinnen op het schoonmaakplan.Met enige tegenzin, dat wel. ‘Het zou betekenen dat we het meer moeten opgeven als zwemwater en we het vanaf nu langzaam laten dichtgroeien.’ Daarvoor, bedoelt hij, zijn waterschappen niet opgericht.
